انحصار وراثت

انحصار وراثت چیست؟

انحصار وراثت در ایران هم چون بسیاری از کشور های دیگر، تابع مراحلی است که لزوما پس از فوت شخص متوفی قابل پیگیری است. قانون مدنی تصریح نموده است که پس از فوت متوفی، ورثه می توانند در صورت استحقاق و برخورداری از شرایط لازم، نسبت به آغاز مراحل انحصار وراثت اقدام نمایند.

به این معنا که منحصر بودن آن‌ها در ارث بردن از فرد متوفی و سهم‌الارث هر یک از آن‌ها در دادگاه بررسی و اثبات شود.کارکرد گواهی انحصار وراثت نیز آن است که بدون انحصار ورثه، وضعیت ورثه و چگونگی تقسیم ترکه به‌طور رسمی روشن نمی‌شود.

مدارک لازم برای تقاضای انحصار وراثت (حصر وراثت)

• ارائه اصل گواهی فوت و کپی برابر اصل شده آن به ضمیمه درخواست الزامی است .
• اسامی کلیه وراث می‌بایست در فرم مخصوصی که توسط دادگستری در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد نوشته و توسط ۲ نفر از اشخاصی که وراث و متوفی را می‌شناسند در یکی از دفاتر اسناد رسمی امضاء شده و امضاء ایشان نیز توسط دفاتر اسناد رسمی گواهی شود .
• وراث باید پس از فوت متوفی لیست کلیه اموال و دارایی‌های منقول و غیرمنقول متوفی را به اداره دارایی حوزه محل سکونت متوفی ارائه نمایند و رسید آن را دریافت داشته و به همراه تقاضای گواهی انحصار وراثت به دادگاه تقدیم نمایند .
• متقاضی می‌بایست علاوه بر شناسنامه خود کپی برابر اصل شده شناسنامه سایر وراث را نیز تهیه و به دادگاه تقدیم نماید ارائه اصل شناسنامه‌ها جهت ملاحظه توسط مدیر دفتر دادگاه الزامی است .
• پس از تهیه مدارک فوق‌الذکر متقاضی باید دادخواستی به خواسته صدور گواهی انحصار وراثت تنظیم و همراه مدارک یادشده به دادگاه ارائه نماید.

مرجع مورد صلاحیت برای صدور گواهی انحصار وراثت 

مرجع صلاحیت‌دار جهت صدور گواهی دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی بوده است. مطابق با  ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی دعاوی راجع به ترکه متوفی در دادگاه محلی اقامه می‌شود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران،آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران در حوزه‌ی آن بوده است.

اشخاص صلاحیت‌دار برای ارائه دادخواست انحصار وراثت:

وراث متوفی و اشخاص ذینفع (هر شخصی که منفعتی در اموال متوفی دارد) می‌توانند از شورای حل اختلاف تقاضای صدور گواهی انحصار ورثه نمایند نکته قابل‌توجه اینکه چنانچه وراث و یا اشخاص ذینفع متعدد باشند نیازی به درخواست همگی آن‌ها نمی‌باشد و اقدام یک نفر از افراد مذکور برای امضاء و ارائه دادخواست کافی است  درگذشته زوجه از اموال غیرمنقول  مانند زمین اعم از عین یا قیمت آن ارث نمی‌برد و به‌طور طبیعی در گواهی انحصار ورثه نیز منعکس می‌شد که زوجه حسب مورد از یک‌چهارم یا یک‌هشتم اموال منقول ارث می‌برد.

این در حالی است که با اصلاح قانون مدنی که بر اساس آن زوجه از قیمت اموال غیرمنقول نیز ارث می‌برد، به‌طور طبیعی این موضوع در گواهی انحصار وراثت نیز منعکس می‌شود.

در حقیقت زوجه از حیث اینکه در همه اموال سهم دارد، مشابه سایر وراث است. چنانچه در زمان فوت متوفی، مورث (ارث‌بر) جنینی باشد که در صورت زنده متولد شدن از متوفی ارث خواهد برد، نمی‌توان درخواست گواهی انحصار ورثه را تا تعیین وضعیت جنین ارائه کرد و چنانچه درخواست شده باشد رسیدگی باید متوقف شود.

مراحل انحصار وراثت در ایران

شورا پس از ملاحظه اسناد و مدارک مربوطه با هزینه متقاضی درخواست وی را یک نوبت در یکی از روزنامه‌ی کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌نماید. پس از گذشت یک ماه از تاریخ نشر آگهی درصورتی‌که کسی به آن اعتراض ننماید. بدون تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث گواهی انحصار ورثه که بیانگر مشخصات و تعداد وراث و نسبت آن‌ها با متوفی و سهم ایشان از ماترک است صادر می‌نماید. درصورتی‌که پس از نشر آگهی کسی به مفاد دادخواست معترض باشد و اعتراض خویش را تقدیم دادگاه نماید شورا جلسه‌ای را جهت رسیدگی تعیین نموده و به متقاضی و معترض ابلاغ می‌نماید پس از رسیدگی حکم مقتضی صادر می‌نماید که قابل‌تجدید نظر خواهد بود.

اعتراض به گواهی انحصار وراثت

اگر فردی به گواهی صادرشده درباره انحصار وراثت اعتراضی داشت، می‌تواند اعتراض خود را اعلام کند، به‌طور مثال یکی از ورثه ممکن است اعتراض داشته باشد که نامش در گواهی قید نشده است همچنین ممکن است موصی‌له (فردی که وصیت به نفع او انجام‌شده است) یکی از اعتراض‌کنندگان به گواهی انحصار ورثه باشد.

اشخاصی که می‌توانند به گواهی انحصار ورثه اعتراض کنند، عبارت‌اند از:

• دادستان یا رییس حوزه قضایی
• اشخاص ذینفع
• گواهی انحصار وراثت و مدارک لازم برای آن کدامند؟

برای تعیین تکلیف میراث هرکس پس از فوت، ابتدا باید ورثه را تعیین کرد. رسیدگی به این امر از سوی مرجع قانونی و با رعایت تشریفات مقرر در قانون را انحصاروراثت و رای صادر شده را «تصدیق یا گواهی انحصار وراثت» می نامند. اما به منظور این که وراث بتوانند سهم الارث  خود را مطالبه و در آن تصرف کنند، ابتدا لازم است وارث منحصر بودن ایشان و سهم الارث هر یک از ایشان در دادگاه بررسی و اثبات گردد. در این خصوص دادگاه پس از رسیدگی، گواهی‌نامه‌ای به نام تصدیق انحصار وراثت صادر می‌نماید که در اختیار اشخاص ذینفع قرار خواهد گرفت. انحصار وراثت در حقوق عبارت است از معلوم نمودن تعداد وراث متوفی توسط مراجع ذی صلاح.

• براساس قانون مدنی، پس از فوت متوفی موضوع توسطاداره ثبت احوال در رایانه ثبت گردیده و سپس شناسنامه آن فرد باطل و گواهی فوت صادر می‌شود.
• در مرحله بعدی، یکی از وراث با مراجعه به دادگاه ) شورای حل اختلاف (  فرم مخصوص «انحصار وراثت» را دریافت و اسامی افرادی که از متوفی ارث می‌برند را با مشخصات کامل و نسبت آنها با مرحوم در آن فرم درج می‌کند و مدارک و مستندات خود را از جمله گواهی فوت متوفی، شناسنامه و کارت ملی (اصل و کپی( کسانی که ارث می‌برند را پیوست می‌نماید و همراه دو شاهد که متقاضیان ارث را می‌شناسند، به یکی از دفاتر اسناد رسمی برده تا آنها با گواهی امضا، وراث را تأیید نمایند.
• سپس یکی از متقاضیان ارث، فهرست کلیه اموال و دارایی‌های منقول و غیرمنقول متوفی را به اداره دارایی منطقه محل سکونت فرد فوت شده ارائه داده تا گواهی مالیات برارثدریافت کند. براساس ماده ۲۰ قانون آئین دادرسی در امور مدنی، فرد متقاضی همراه مدارک از جمله گواهی فوت متوفی، فرم انحصار وراثت، گواهی مالیات بر ارث، شناسنامه و کارت ملی (اصل و کپی) متقاضیان دریافت ارث و استشهادیه شهود که به تأیید یکی از دفاتر اسناد رسمی رسیده باشد، به دادگاه محل سکونت‌شان مراجعه کرده و درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را دادخواست  نوشته و به قاضی ارائه می‌دهد. قاضی پرونده نیز پس از بررسی اسناد و مدارک، دستور چاپ یک نوبت آگهی در یکی از روزنامه‌های کشور را با هزینه فرد متقاضی صادر می‌کند تا در مدت یک ماه اگر فردی اعتراض و یا ادعایی درباره این پرونده و اموال فرد متوفی داشته باشد، به دادگاه مراجعه کند و حقی از کسی ضایع نشود و پس از این مدت اگر کسی ادعایی نداشت، قاضی به استناد دلایل و مستندات پرونده، با صدور گواهی انحصار وراثت، سهم‌الارث وراث را براساس نسبت آنها با متوفی صادر خواهد کرد.

• اشخاص ذینفع در ترکه
• از جمله اشخاص ذینفع در ترکه، غیر از وراث، عبارتند از:
• طلبکار متوفی، به منظور تشخیص رسمی وراث برای گرفتن سهم ایشان از بدهی متوفی که به نسبت سهم الارث بر عهده آنان قرار می‌گیرد.

وصی در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است.

• موصی‌لهبه خاطر حقی که نسبت به موصی به پیدا می‌کند، در مواردی که تنفیذ وصیت  مزبور از سوی وراث لازم است.
• شخصی که از اثبات وراثت شخص دیگری منتفع می‌گردد می‌تواند درخواست انحصار وراثت بدهد.مثل کسی که مالی از ترکه را از وراث خریده است.
• از کدام مرجع می توان درخواست صدور گواهی انحصار وراثت کرد؟
• برای صدور گواهی انحصار وراثت باید به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت دائمی متوفی مراجعه کرد. لیکن باید توجه کرد که رسیدگی به دعاوی درباره اصل و نسب، وصیت، تولیت یاوقف که ممکن است پس از فوت متوفی ایجاد شود کماکان در صلاحیت دادگاه های عمومی است و چنین دعاوی حتی با توافق طرفین قابلیت طرح در شورای حل اختلاف را ندارد.
• مدارک لازم جهت صدور گواهی انحصار وراثت
• درخواست کتبی انحصار وراثت مشتمل بر نام، مشخصات کامل و اقامتگاه متقاضی، متوفی و همه ورثه و نسبت هر یک از ورثه با متوفی باید به همراه مدارک زیر به شورای حل اختلاف ارائه شود:
• گواهی فوت متوفی صادر شده از سوی اداره ثبت احوال
• کپی شناسنامه ورثه
• کپی عقدنامه همسر دائمی متوفی
• فرم استشهادیه دال بر منحصر بودن وراث به اشخاص نامبرده شده
• گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث به اداره امور اقتصادی و دارایی آخرین محل اقامت متوفی. در این مرحله صرفا مشخصات متوفی و اموال و دارایی های وی در فرم مخصوصی به اداره دارایی اعلام می شود و نیازی به پرداخت مالیات نیست.
• رسیدگی به دعاوی درباره احوال شخصیه  ایرانیان غیر شیعه، زرتشتی، کلیمی یا مسیحی در هر مورد بر اساس قواعد همان کیش و آیین انجام می شود بنابراین در صورتی که متوفی از اقلیت های مذهبی باشد نظر مرجع مذهبی مربوطه درباره تقسیم ماترک باید همراه درخواست ارائه شود

نکات مهم در گواهی انحصار وراثت

• درصورتی‌که برای محجور قیم مشخص نشده باشد دادستان می‌تواند به درخواست گواهی انحصار وراث اعتراض نماید.
• درصورتی‌که بهای ترکه بیش از ۱۰ میلیون ریال نباشد ضرورتی برای نشر آگهی نیست در این حالت دادگاه با ملاحظه مستند است و مدارک تقدیمی اتخاذ تصمیم می‌نماید.
• در مورد وراث روستاییان درصورتی‌که بهای ترکه بیش از ده میلیون ریال باشد آگهی برای یک‌بار و در یک روز در معابر و اماکن عمومی روستای محل اقامت متوفی نصب خواهد شد و نیازی به نشر آگهی در جراید نیست.
• درصورتی‌که متقاضی نام یک یا چند تن از وراث را در دادخواست اعلام ننماید، عمل وی در حکم کلاه‌برداری بوده با شکایت ایشان قابل‌ تعقیب و مجازات خواهد بود.

• اگر متوفے فقط یڪ “دختر” داشتہ باشدتمام ترڪه را اگر مے برد.(۱/۲ به قرابت و ۱/۲ به فرض……………..)
• اگر متوفے فقط یڪ “پسر” داشتہ باشد تمام ترڪه را به قرابت به ارث مے برد…………….
• اگر متوفے فقط “مادر” داشتہ باشد تمام ترڪه را مے برد.(۲/۳ به قرابت (رد) و ۱/۳ به فرض……….)
• اگر متوفے فقط “پدر” داشتہ باشد تمام ترکه را به قرابت مے برد………………..
• اگر “اولاد ذڪور و اناث” (باهم) باشند ذڪور (پسرها) ۲ سهم اناث (دخترها) ارث مےبرند……………..
• اگر فقط “اولاد ذڪور” باشدتمام ترڪه به تساوے بین آن ها تقسیم مے شود………………….
• اگر فقط “اولاد اناث” باشد تمام ترڪه را مے برند. (۱/۲ به قرابت و ۲/۳ به فرض………………….) اگر متوفے “پدر” داشتہ باشد و “اولاد” پدر ۱/۶ به فرض بقیه ترکه با رعایت قاعده بین اولاد تقسیم مے شود. …..
• اگر متوفے “پدر” داشتہ باشد با “چند دختر” “یڪ دختر” پدر ۱/۶ پدر ۱/۶ به فرض دخترها ۲/۳ به تساوے ارث مے برند……………….
• اگر متوفے “پدر” داشتہ باشد با به فرض دختر ۱/۲ به فرض……………………
• اگر متوفے “مادر” داشتہ باشد و “اولاد” مادر ۱/۶ به فرض اولاد با رعایت قاعده ارث مے برند….
• اگر متوفے “مادر” داشتہ باشد و “چند دختر”مادر۶/۱به فرض دخترها ۲/۳ به فرض ………………..
• اگر متوفے “مادر” داشتہ باشد و “یڪ دختر” مادر ۱/۶ به فرض دختر ۱/۲ به فرض …………
• اگر متوفے “ابوین” (پدر و مادر) داشتہ باشدو اولاد”مادر ۱/۶ به فرضپدر ۱/۶ به فرض اولاد با رعایت قاعده ارث مے برند…………
• اگر متوفے “ابوین” (پدر و مادر) داشتہ باشد با “چند دختر” مادر ۱/۶ به فرضپدر ۱/۶ به فرض دخترها ۲/۳ به تساوے ……………………….
• اگر متوفے “ابوین” (پدر و مادر) داشته باشد و “یڪ دختر” مادر ۱/۶ به فرض پدر ۱/۶ به فرض دختر ۱/۲ به فرض بقیہ ترڪه به نسبت فرض تقسیم مے شود مگراینڪه مادر “حاجب” داشتہ باشد.

عدالت گستر

برای مشاوره با شماره های زیر تماس بگیر :

۰۹۱۵۴۴۲۶۰۰۴
۰۹۱۵۴۲۲۹۷۱۴
۰۹۱۵۴۵۶۹۲۱۹

تـــــهــــران

۰۹۱۹۰۸۰۱۶۷۹

  ۰۹۱۹۶۱۲۸۷۲۵

  ۰۹۹۲۸۶۰۸۲۵۰