وصیت نامه
وصیت عمل حقوقی است که به موجب آن شخص به طور مستقیم در اموال یا حقوق خود برای بعد از فوت تصرف می‌کند.همه افراد ممکن است فرصت و امکان انجام برخی از امور را در طول زندگی شان نداشته باشند و به همین دلیل می توانند با استفاده از ابزاری به عنوان وصیت نامه انجام برخی نیات و خواسته هایشان را برای بعد از فوت به عهده دیگری قرار بدهند.
این عمل که تحت عنوان وصیت کردن شناخته می شود ، سابقه ای طولانی دارد . به عنوان نمونه پدر وصیت می کند که بعد از فوت مقداری از اموالش را به فرد خاصی بدهند و یا اینکه بدهی های وی به ترتیبی که در وصیت نامه ذکر شده ، به طلبکاران پرداخته شود .
وصیت‌نامه در دین اسلام
در دین اسلام به عنوان امری مستحب ، توصیه و سفارش های فراوانی به وصیت کردن توسط افراد شده است که این مطلب به خاطر مزایای غیر قابل انکاری است که تنظیم وصیت نامه برای بعد از فوت افراد خواهد داشت. در واقع تنظیم کردن یک وصیت نامه به شیوه صحیح و قانونی سبب می شود تا تکلیف بسیاری از امور مربوط به بعد از فوت شخص از جمله بدهی های وی و انجام امور مد نظر وی تعیین شده و برای ورثه نیز مشکلی ایجاد نشود .
شرایط اساسی موصی
به شخص وصیت کننده موصی گفته می‌شود. موصی نمیتواند نسبت به کل اموال خود به هر طریقی که مایل است وصیت کند. مثلا به بعضی از وراث خود کمتر و به بعضی دیگر بیشتر ببخشد یا یک یا چند تن از وراث خود را از ارث محروم کند. اگر چنین وصیت نامه‌ای تنظیم شود. وصیت متوفی تنها نسبت به یک سوم اموالش نافذ است و در صورت مخالفت سایر ورثه با مفاد وصیت نامه آثار حقوقی بر دو سوم باقی مانده مترتب نیست.
انواع وصیت نامه
در قانون امور حسبی برای وصیت نامه قابل پذیرش در دادگاه ها سه شکل پیش بینی شده است.
وصیت نامه خود نوشت
- وصیت نامه به خط خود موصی نوشته شده باشد. بنابراین شخصی که سواد خواندن و نوشتن ندارد نمیتواند وصیت نامه خود نوشت تنظیم کند. در تنظیم این نوع وصیت نامه توکیل به غیر امکان ندارد یعنی، وصیت نامه تنظیم شده به وسیله وکیل را نباید خود نوشت نامید.
- وصیت نامه دارای تاریخ به روز و ماه و سال به خط خود موصی باشد.
- وصیت نامه به امضای موصی برسد. مهر و اثر انگشت موصی جایگزین امضاء او نمی‌شود. تغییر هایی که بعد از امضای وصیت نامه در آن داده می‌شود، در واقع وصیت نامه جدیدی است که باید مجدد امضاء شود و تاریخ در آن قید شود وگرنه اعتبار وصیت نامه خود نوشت را نخواهد داشت. امضای وصیت نامه به طور معمول در پایان آن واقع می‌شود، ولی مانعی ندارد که امضاء در آغاز یا حتی در پاکت وصیت نامه درج شود البته مشروط بر اینکه احراز شود پاکت جزء وصیت نامه است.
بنابراین افرادی که قادر به نوشتن وصیت نامه به خط خود نیستند. مانند افراد بی سواد یا نابینایان نمی توانند وصیت نامه خودنوشت تنظیم کنند.
اعتبار وصیت نامه خود نوشت
وصیت نامه خود نوشت سند عادی است. بنابراین وارثان و سایر اشخاص ذینفع می‌توانند در اصالت آن اظهار تردید کنند. یعنی می‌توانند بگویند که خط و امضاء منتسب به موصی نیست؛ در این صورت بر عهده موصی له شخصی که به نفع او وصیت شده است که انتساب وصیت نامه را به شخص موصی اثبات کند. در موردی که اصالت وصیت نامه محرز گردد اما به درستی تاریخ آن اعتراض شود در این حالت کسی که ادعا دارد تاریخ وصیت نامه نادرست است و یا تحریف شده باید این موضوع را در دادگاه ثابت کند.
افرادی که وصیت نامه خودنوشت به آنها سپرده شده می‌بایست بلافاصله بعد از اطلاع از تاریخ فوت موصی وصیت نامه را به دادگاه محل وقوع ترکه دارایی زمان فوت متوفی؛ مترادف ارث ارائه نماید.
وصیت نامه سری
وصیتی سری توسط موصی امضاء و لاک و مهر می‌شود و در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است، به امانت گذاشته می‌شود. در واقع این نوع وصیت نامه ترکیبی از وصیت نامه خود نوشت و رسمی است پس افراد بی سواد نمی توانند وصیت نامه سری تنظیم کنند.
همچنین اشخاصی که نمی توانند صحبت کنند برای تنظیم وصیت نامه سری باید آن را به خط خود نوشته و امضا کنند و در حضور مسئول دفتر اسناد رسمی در وصیت نامه بنویسد که وصیت نامه متعلق به اوست و مسئول دفتر نیز باید صحت آن را تایید کند.
به این دلیل به این نوع وصیت نامه سری گفته می شود که در اداره ثبت محل اقامت موصی یا محل های دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری تعیین شده است به امانت گذاشته می شود. عدم اطلاع و آگاهی کافی از نحوه و شرایط تنظیم این نوع وصیت نامه سبب شده تا این شیوه کمتر مورد استقبال مردم واقع شود.
وصیت نامه رسمی
وصیت نامه رسمی یا محضری در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌گردد. و اعتبار آن نیز مانند سایر اسناد رسمی تنظیم شده در دفتر اسناد رسمی است . تنظیم رسمی وصیت نامه مزایایی دارد از جمله آنکه بر خلاف وصیت نامه خودنوشت و وصیت نامه سری امکان تنظیم وصیت نامه برای افراد بی سواد نیز فراهم است.
همچنین با ثبت رسمی وصیت نامه ، دیگر کسی که به نفع او وصیتی شده است. هیچ خدشه ای به آن وارد نیست. نیازی به اثبات اصالت سند وصیت نامه نخواهد داشت. علاوه بر آن وصیت کننده می تواند اطمینان داشته باشد که پس از فوتش مفاد وصیت نامه تغییری نخواهد یافت .
انواع وصیت
البته وصیت می تواند چهره های گوناگونی داشته باشد و لذا ممکن است وصیت کننده مالی را به کسی ببخشد و یا دیگری را از پرداخت دین و بدهی معاف کند و یا در امور خیریه مانند رسیدگی به امور ایتام سفارشی داشته باشد. بر اساس قانون مدنی وصیت به دو قسم تقسیم می گردد.
وصیت تملیکی
گاهی شخصی مال یا منفعتی از مال خویش را در وصیت‌نامه خود برای دیگری وصیت می کند، که به این نوع وصیت تملیکی می گویند. در واقع، این نوع وصیت عمل حقوقی مجانی یا باصطلاح حقوقی غیر معوض است که اموال شخص متوفی پس از فوتش، به تملّک دیگری در می‌آید. لیکن در هر صورت این تملیک با قبول وصیت شونده در پی فوت وصیت کننده تحقق می یابد. گرچه در وصیت بر افراد نامحدود و غیر محصور قبول آنها شرط نیست.
اقسام وصیت تملیکی
- وصیت تملیکی خاص: وصیتی که موصی لهم ذینفع وصیت آن محصور باشند، که چنین وصیتی عقد است و نیاز به قبول موصی لهم دارد.
- وصیت تملیکی عام: یعنی وصیتی که موصی لهم آن عام است، مانند وصیت برای دانشجویان دانشگاه تهران یا وصیت بر جهت است، مانند وصیت برای فقرا یا وصیت برای ساختن مسجد. چنین وصیتی ایقاع است و نیاز به قبول موصی لهم ندارد.
وصیت عهدی
گاهی شخص وصیت‌کننده از شخصی می‌خواهد تا عملی را برایش انجام دهد مثلاً وصیت می‌کند که بعد از مرگش بعضی از اموالش را وقف کند یا بدهی‌های وی را پرداخت کند این نوع وصیت در اصطلاح حقوق وصیت عهدی خوانده می‌شود.
کسی که مجری انجام وصیت قرار می‌گیرد در زمان زنده بودن وصیت کننده می‌تواند با این وصیت مخالفت کند و نپذیرد اما پس از مرگ وی، مجری باید به انجام آنچه که موضوع وصیت متوفی بوده عمل کند.
شخص وصیت کننده را موصی و شخصی را که به واسطه این وصیت متعهد شده را وصی می‌گویند. در واقع وصی شخصی است که برای انجام برخی از امور بعد از فوت موصی تعیین می‌شود. در خصوص وصی باید به موارد ذیل توجه شود.
موصی می‌تواند شخص یا اشخاصی را برای نظارت در عملیات وصی معین کند. حدود اختیارات ناظر بستگی به اراده موصی دارد.
به موجب ماده ۸۵۸ قانون مدنی وصی نسبت به اموالی که بر حسب وصیت در ید او می‌باشد حکم امین را دارد و ضامن نمی‌باشد مگر در صورت تعدی و تفریط؛ بنابراین وصی مسئول خسارات وارده نیست مگر در صورت تعدی و تفریط.
به موجب ماده ۸۵۹ قانون مدنی وصی باید طبق وصایای موصی عمل کند، در غیر این صورت ضامن است و منعزل می‌شود. (انعزال به معنای آن است که نمایندگی بنا به یک علت قانونی و بدون نیاز به حکم دادگاه، ساقط می‌شود و در این خصوص حکم دادگاه جنبه اعلامی دارد، اما در عزل، دادگاه با احراز دلایلی حکم به برکناری نماینده می‌دهد و این حکم جنبه تاسیسی دارد و از تاریخ صدور منشاء اثر می‌باشد.)
به موجب ماده ۸۶۰ قانون مدنی غیر از پدر و جد پدری کس دیگری حق ندارد برای صغیر وصی تعیین کند.
به موجب ماده ۱۱۹۰ قانون مدنی وصی حق ایصاء ندارد یعنی نمیتواند: الف. برای بعد از فوت خود وصی تعیین کند.ب. در زمان حیات خود وصایت را به دیگری تفویض کند، مگر این که موصی این حق را به او داده باشد.
به موجب ماده ۱۱۹۱ قانون مدنی اگر وصی خیانت کند منعزل می‌گردد.
به موجب ماده ۱۱۹۲ قانون مدنی شخص مسلمان نمیتواند برای فرزند خود، وصی کافر (غیر مسلمان) تعیین کند.
اعتبار وصیت نامه
اعتبار وصیت نامه رسمی مانند سایر اسنادی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود. بنابراین وصیت نامه رسمی خواه موضوع آن مال منقول باشد یا غیر منقول بدون آن که نیاز به حکمی از دادگاه باشد، قابل اجرا است. همچنین تمام محتویات و امضاهای مندرج در آن رسمی و معتبر است و فقط می‌تواند نسبت به آن ادعای جعل کرد و نمی‌توان نسبت به محتویات و امضاهای آن اظهار تردید کرد.
موارد رجحان وصیت نامه رسمی نسبت به وصیت نامه خود نوشت و سری
- بی سوادان و کسانی هم که توانایی نوشتن ندارند می توانند با مراجعه بع دفاتر اسناد رسمی برای خود وصیت نامه رسمی تنظیم کنند.
- با ثبت وصیت نامه در دفتر اسناد رسمی نگرانی در خصوص فقدان یا تحریف آن وجود نخواهد داشت.
- در مقام اجرای وصیت نامه موصی له نیازی به اثبات اصالت آن ندارد و در بسیاری از موارد رجوع به دادگاه هم ضرورت پیدا نمی کند.
نکاتی که باید هنگام تنظیم وصیت نامه رعایت شود
- آنچه وصیت می‌شود ارزش مالی و منفعت عقلایی داشته باشد و غیرمشروع نباشد بنابراین وصیت در موضوعاتی مانند مواد مخدر و مشروبات الکلی باطل است.
- مال مورد وصیت قابلیت معامله و نقل و انتقال داشته باشد، براین اساس اموال عمومی و موقوفه نمی‌توانند مورد وصیت قرار گیرند.
- آنچه وصیت می‌شود در مالکیت وصیت‌کننده باشد بنابراین وصیت بر مال غیر باطل است.
وصیت در شرایط غیرعادی
گاهی در موارد غیرعادی مانند جنگ یا خطر مرگ فوری و… رعایت تشریفات وصیت نامه ممکن نیست مطابق ماده ۲۸۳ قانون امور حسبی ۴ نوع وصیت نامه در موارد غیرعادی پیش بینی شده است:
وصیت نامه نظامی
وصیت در موارد خطر فوری
وصیت بهنگام شیوع امراض سازی
وصیت هنگام مسافرت در دریا
نکته: هرگاه وضع فوق العاده پایان پذیرد اعتبار وصیت نامه فوق العاده ظرف یکماه از تاریخ رفع حالت اضطرار از بین می رود پس موصی می بایست پس از اتمام حالت غیرعادی ظرف یکماه نسبت به تنظیم وصیت نامه به یکی از طرق معتبر قانونی اقدام نماید.
وصیت تا ثلث اموال
در همه انواع وصیت نامه باید رعایت شود به این معنی که اگر فردی وصیت نامه رسمی تنظیم کرد، به موجب این وصیت نامه هم نمیتواند بیشتر از یک سوم اموال را وصیت کند. در غیر این صورت به اجازه ورثه نیاز دارد.
وصیت برای محروم کردن برخی از ورثه از ارث
سؤالات متداول
پاسخ: برای رسیدگی به این ادعا باید به دادگاه حقوقی مراجعه و رسیدگی به آن باید با تشریفات صورت گیرد.
پاسخ: در این ارتباط ماده ۸۶۸ قانون مدنی مقرر می دارد: مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی‌شود، مگر پس از ادای حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته. لهذا از آنحاییکه وراّث، قائم‌مقام متوفی در امور مالی او هستند و بنابراین حق تصرف فوری در ترکه را ندارند. بلکه در ابتدا مسئولیت اداره و نگهداری ترکه و پرداخت دیون متوفی و انجام تکالیف قانونی دیگری را به‌عهده دارند که بعد از انجام این تشریفات آنگاه نوبت به تقسیم ترکه بین ورثه می‌رسد.
پاسخ: در جواب ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی مقرر می دارد: ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند و اگر ترکه برای ادای تمام دیون کافی نباشد، ترکه مابین تمام بستانکاران به نسبت طلب آنها تقسیم می‌شود. بنابراین ورثه متوفی حق دارند تا یک ماه پس از فوت متوفی، ترکه را رد کنند، در اینصورت در برابر کمی یا زیادی اموال و جوابگویی آن در برابر بدهی‌ها مسئولیتی ندارند. اما اگر ترکه را قبول کنند یا در مدت زمان قانونی یک ماه از تاریخ فوت، آن را رد نکنند در این صورت دارای مسئولیت‌هایی هستند که قانون برای آنها مقرر کرده است.
پاسخ: در اینصورت هریک مسئول ادای تمام دیون به نسبت سهم خود خواهند بود، مگر اینکه ورّاث ثابت کنند دیون متوفی زاید بر ترکه بوده و در واقع بار اثبات اینکه ترکه جوابگوی بدهی‌ها نیست به‌عهده آنان قرار می‌گیرد و در فرضی که نتوانند این امر را ثابت کنند، باید تمام دیون را به نسبت سهم خود از اموال خودشان پرداخت کنند.
همیشه بخاطر داشته باشید. مسائل مشابه حقوقی الزاماََ راه حل مشابهی ندارند بدون مشورت با وکیل یا مشاور حقوقی هیچ گونه اقدامی انجام ندهید.
مشاوره حقوقی شبانه روزی ارائه شده توسط بهترین کارشناسان مؤسسه حقوقی مشهد
مدافع در زمینه های گوناگونی از ابتدا تا انتها به شما ارائه می شود.
موکل های ما مهمترین سرمایه ما هستند میزان رضایتمندی آنها و معرفی ما به دیگران خود بهترین تبلیغ است.
عدالت گستر
برای مشاوره با شماره های زیر تماس بگیر :
۰۹۱۵۴۴۲۶۰۰۴
۰۹۱۵۴۲۲۹۷۱۴
۰۹۱۵۴۵۶۹۲۱۹
تـــــهــــران
یک تیم حرفه ای شماست .
